Bieżący numer pisma „Augustinus” poświęcony jest modlitwie. Modlitwa stanowi istotny element życia duchowego chrześcijan. Warto zatem przyjrzeć się jakie charakterystyki owo życie duchowe mieć powinno. Kolejny artykuł będzie poświęcony zagadnieniu duchowości reformacyjnej, tzn. tej, która opiera się i rozwija w oparciu o biblijne założenia teologiczne.

Nierzadko, chcąc podkreślić wymiary teologiczne i kulturowe Reformacji, zapominano o jej charakterze duchowym. A przecież Reformacja jest także, a być może najpierw - czasem przebudzenia i odnowy duchowej.

A zatem w kilku refleksjach, które nastąpią poniżej, chciałbym uwypuklić kilka istotnych elementów duchowości reformacyjnej.

Człowiek, to jednocześnie sprawiedliwy i grzesznik.

1.    Antropologia trzeźwa i niewymyślna.

Chodzi tu o wizję człowieka bardzo konkretną. Człowiek jest stworzeniem jedynym w swoim rodzaju, gdyż stworzonym na obraz Boży. Istota osobowa i przyodziana godnością, posiadająca swoją tożsamość. Jego relacja z Bogiem angażuje go (człowieka) całego i we wszystkich aspektach jego istnienia.

Ale jest też stworzeniem ograniczonym, pełnym kruchości i wrażliwym. Ale ta jego kruchość jest związana przede wszystkim z jego stanem bycia grzesznikiem, a nie z jego ograniczeniami wynikającymi z jego cielesności. Efekty grzechu, jak rak, dotykają wszystkich aspektów jego osoby, w tym jego woli i jego inteligencji.

W konsekwencji, człowiek nie może w żaden sposób przyczynić się do swojego zbawienia.

Dystans, który grzech wprowadził pomiędzy Boga i człowieka, jest nieprzekraczalny bez zewnętrznej interwencji. Człowiek jest całkowicie zależny od łaski i od dobrej woli boskiej.

Objawienie i odkupienie są konieczne do pojednania stworzenia ze swoim Stworzycielem.

Bóg, poprzez swoje objawienie, rozjaśnia zaciemnioną inteligencją ludzką, a w tym, co dotyczy istnienia człowieka, koryguje niszczące konsekwencje grzechu przez swoje dzieło odkupienia.

Objawienie i odkupienie spotykają się w sposób pełny (i jedyny możliwy w takim kształcie dla człowieka) w Jezusie Chrystusie, jedynym i wystarczającym Pośredniku, który jest Drogą, Prawdą i Życiem (Jana 14,6).

2.    Usprawiedliwienie tylko przez wiarę.

Bez zaciemnienia wymiaru wspólnotowego i społecznego duchowości, Reformacja kładzie nacisk w pierwszym rzędzie na indywidualną odpowiedzialność człowieka przed Bogiem.

Człowiek, jak Hiob (Hi 40,3-5), nie może uznać nic innego jak tylko swoją niegodność i swoją nędzę. To dlatego właśnie nauka o usprawiedliwieniu tylko przez wiarę jest w centrum pobożności reformacyjnej. Tego, który wierzy w Chrystusa i w Jego odkupieńcze dzieło, Bóg deklaruje sprawiedliwym. Korzystając z dobrodziejstwa tej sprawiedliwości, człowiek taki jest pojednany z Bogiem, z Tym, który przywraca go do jego godności i do jego człowieczeństwa.

Ale, jak mówi Jan Kalwin, to Duch Święty jest tym, który wyciska to zbawienie w głębi istnienia wierzącego. Tam jest fundament jego pewności, która wzywa skądinąd do wytrwałości w komunikacji i społeczności z Bogiem Ojcem. Jan Kalwin mówi wręcz, że Duch Święty jest u początku tego „mistycznego zjednoczenia” z Chrystusem; jest źródłem witalności i owoców w życiu każdego wierzącego.

Sześć charakterystyk.

Taka duchowość przybiera pewne charakterystyki, które choć nie są przywilejem wyłącznym Reformacji, to jednak otrzymują tam ważne przesunięcia. Możemy przypomnieć sześć najbardziej istotnych.

1.    Duchowość Słowa Bożego.

Ta duchowość ma za przedmiot Słowo Boże, pisane i wcielone. Dla Kościołów protestanckich jest to szczególny środek łaski. Od czasów Reformacji kaznodziejstwo odgrywało ważną rolę w przebudzeniu wiary i wzroście duchowym wierzących. Reformatorzy, tacy jak Zwingli, Bucer, Kalwin i Knox kładli nacisk na lectio continua, czyli na stałe i systematyczne wyjaśnianie ksiąg biblijnych, które ma być centrum nabożeństwa. Akcent jest położony na znaczenie Słowa Bożego, które jest wyłącznym i nieomylnym autorytetem w materii doktryny wiary i życia.

Katecheza dzieci i dorosłych także odgrywa tu rolę bardzo ważną. Poszukuje się silnej „promocji” medytacji Słowa, czytania kazań i zachęca się do dyskusji mających za centrum Pismo Święte; praktyki te mają często miejsce w niedzielę, po nabożeństwie, podczas rodzinnych posiłków.

2.    Duchowość Psałterza.

Psałterz jest księgą modlitwy Kościoła od niepamiętnych czasów (Dz 4,23-31).

Modlenie się psalmami, śpiewanie psalmów, medytowanie ich, jest cechą charakterystyczną duchowości reformacyjnej. Praktyka „posługiwania się” psalmami ma miejsce przede wszystkim w trakcie nabożeństwa, w ramach spotkań wspólnoty kościelnej. Ale ma także miejsce w rodzinach, każdego dnia tygodnia.

Te budujące ćwiczenia mają za cel przyczynianie się do wzrostu duchowego wiernego i w konsekwencji do umocnienia jego wiary. Psałterz hugenocki np. jest bardzo istotnym wkładem do duchowości chrześcijańskiej, jak też do literatury w ogóle.

3.    Duchowość Dnia Pańskiego.

Dzień Pański, pierwszy dzień nowego stworzenia (Jn 20,19 i 26) został ustanowiony przez Jezusa Chrystusa. Jest to błogosławiony dzień pokoju, odpoczynku i wyciszenia, dzień poświęcony modlitwie i dziełom miłosierdzia (Łk 13,16; 1 Kor 16,2; Dz 6,1-6).

Nabożeństwo niedzielne daje przedsmak celebracji niebiańskiej (Hbr 4,9; Obj 1,10). Rozumiane w świetle zmartwychwstania, jest wezwane do bycia celebracją radosną i świąteczną, celebracją będącą wydarzeniem, które zwiastuje przyszły czas spełnienia.

4.    Duchowość Wieczerzy Pańskiej.

Wieczerza Pańska jest znakiem i pieczęcią łaski Bożej. Jest ona zaproszeniem do odnowienia i wzmocnienia relacji przymierza z Bogiem i wspólnotą wierzących. Jest to znak komunii i przynależności do społeczności chrześcijańskiej. Ważne jest przygotowanie do niej. W czasach Reformacji cykl kazań podczas tygodnia, który poprzedzał celebrację Wieczerzy Pańskiej, spełniał ważną rolę pedagogiczną. Praktyka ta istnieje nadal w niektórych współczesnych Kościołach.

5.    Duchowość „zarządzania życiem”.

Aktywność rodzinna, zawodowa, codzienna, jest postrzegana jako powołanie Boże. Zwykłe życie ujawnia tutaj swój wymiar sakralny (Łk 12,42-48; Mt 25,14-30).

Ciekawe, że np. malarstwo reformowane, zwłaszcza wieku XVII, podkreśla tę charakterystykę duchową przedstawiając różne zajęcia rodziny, ich wymiar praktyczny, z jednoczesnym podkreślaniem ich zależności duchowej.

Dotyczy to także wypracowanej w tradycji protestanckiej etyki pracy, która jest pojmowana, jako ochrona przed ubóstwem. Takie pojmowanie jej zachęca do przemyślenia sposobu, w jaki zarządza się swoimi dobrami i darami, które Bóg powierzył każdemu wierzącemu.

Wszystko to wykracza znacznie poza praktykę jakichś dobrych uczynków (Mk 12,42; Łk 21,2).

6.    Duchowość Opatrzności Bożej.

Chodzi o medytację tajemnicy Bożej Opatrzności w związku z życiem wierzącego. Człowiek wiary rozważa to, co Opatrzność wzbudziła w jego życiu, oczywiście wsłuchując się w Słowo Boże, starając się rozpoznać wolę Pańską. Wierny jest przekonany, że jego życie ma sens dany mu przez Boga i że jest przez Niego prowadzone. Jest przeniknięty przekonaniem o zbawieniu, ale wie, że jest także wezwany do wytrwałości w wierze.

Jak mówi Kalwin: wiara mówi nam, że jedynie ręka Boża prowadzi nas i przewodzi naszemu życiu, tak w dobrych, jak i złych dniach. Bóg nie działa wobec nas w sposób arbitralny, ale rozdziela tak dobro jak i zło, według doskonale uporządkowanej sprawiedliwości.

Podsumowanie.

Podsumowując, można zdefiniować duchowość reformacyjną zgodnie z trzema następującymi kierunkami:

- jest to duchowość przymierza, która obejmuje jednostkę, parę, rodzinę, Kościół, a wręcz całe społeczeństwo;

- jest to duchowość wcielona, która pozwala wiernemu żyć konkretnością życia, ze wszystkimi jego trudnościami i radościami, pod wejrzeniem Boga Trójjedynego i w społeczności z Nim;

- jest to duchowość wiary, która łączy poznanie, uznanie, zaufanie. Na pytanie Co oznacza wierzyć w Boga, katechizm Marcina Lutra odpowiada: wiem co Pismo Święte mówi o Bogu (poznanie), uznaję to za prawdziwe (uznanie) i pokładam całkowite zaufanie w tym Słowie (zaufanie).

Tomasz Pieczko, Augustinus 50